raisonner et résonner

We worden gegijzeld door de twee polen die het ´geestelijk leven´ in onze traditie hebben bepaald: geloof en rede. Of we geloven, of we kennen. Religiositeit wordt in de fuik van een geloof gedreven en wie achter die omheining terecht komt staat te recht, die moet pleiten voor zijn zaak, die moet zich verdedigen met ´geloofsargumenten´.

Emanuel Rutten

Een jonge enthousiasteling als Emanuel Rutten is onlangs zelfs met een ´nieuw Godsbewijs´gekomen:

Dat bewijs is gestoeld op de fundamentele onmogelijkheid om zeker te weten dat God niet bestaat, gepaard aan het principe dat als de waarheid van een uitspraak noodzakelijk onkenbaar is, die uitspraak onwaar moet zijn. Oftewel, in de taal van de logica:

1. Voor alle p geldt dat als p noodzakelijk onkenbaar is, dan is p noodzakelijk onwaar
2. De propositie ‘God bestaat niet’ is noodzakelijk onkenbaar
3. Ergo: ‘God bestaat niet’ is noodzakelijk onwaar
4. Ergo: het is noodzakelijk waar dat God bestaat

Z´n moeder zal vast trots op hem zijn, maar ik noem het ´de kromme van Rutten´, of ´de kul van Rutten´, of ´de kromme kul van Rutten´, of de ´kwadratische kromme kul van Rutten.´ Kies maar. Ik kom niet alle dagen zo´n rammelkast tegen.

Waar gaat het scheef? Meteen al bij het vertrekpunt:

Er is een eeuwenoude traditie die stelt dat de wereld ten diepste begrijpelijk is. Nog steeds denken veel wetenschappers dat de werkelijkheid in essentie kenbaar is, dat een ‘theorie van alles’ op z’n minst mogelijk is. Mijn argument zegt: als de wereld inderdaad ten diepste kenbaar is, dan kunnen wij op grond daarvan beargumenteren dat God bestaat.’

Als dat allemaal klopt geldt ook het volgende:

1. Voor alle p geldt dat als p noodzakelijk onkenbaar is, dan is p noodzakelijk onwaar
2. De propositie ‘God bestaat’ is noodzakelijk onkenbaar
3. Ergo: ‘God bestaat’ is noodzakelijk onwaar
4. Ergo: het is noodzakelijk waar dat God niet bestaat

Logica is het werk van de duivel, dat blijkt maar weer.

Geloven in God doe je op gezag. Je hebt hem zelf niet gezien, niet gehoord, niet ontmoet. Ik heb een leven lang niet begrepen hoe je de kloof tussen dat geloof en die afwezige God gedicht krijgt. Geloven is voor mij nooit een optie geweest.

Emanuel Rutten bewijst wel iets anders, namelijk dat God niet kenbaar is, in ieder geval niet binnen de traditie waar hij naar verwijst. Die begint bij Plato en Aristoteles en die definieert kenbaarheid als een aangelegenheid van het voorstellende intellect. Wie met de kennis van nu terugkijkt op die traditie, ziet dat deze Griekse bruidsschat aan de zonen van Abraham een herhaling is van het kunstje dat eerder in Troje werd uitgehaald. De scheiding, ook wanneer die meer dan anderhalf millennium op zich laat wachten, is voorgeprogrammeerd. Een voorstellend intellect zal op enig moment zich niet meer kunnen voorstellen dat er iets is dat nog boven haar troont. Dat gaat en bepaalt haar eigen weg.

Wat moet iemand die niet kan geloven maar ook niet mee wil in de race om het kennen, die ergens nog de grenzen van de rede ervaart? Die ruilt bijvoorbeeld de epistemologie in voor de esthetica. Zelf heb ik lang ´geloofd´ in een esthetische gronding van de wereld. Mooi, maar uiteindelijk onbevredigend.

Er is een (religieuze) traditie die buiten die twee polen beweegt. In die traditie wordt geen waarde gehecht aan een geloof in of een bewijs van God. Daar ligt veel eerder de nadruk op het ervaren van godheid. Daar wordt noch een geloof verketterd, noch een wetenschap die een verklaring zoekt voor van alles en nog wat in de ban gedaan. Daar wordt geprobeerd aan een idioom vast te houden dat binnen het geloof hol klinkt en binnen de wetenschap leeg. Woorden die veel eerder bedoeld zijn om te resoneren dan om mee te redeneren. Een woord als ´ziel´ bijvoorbeeld.

Gerard Visser

Die woorden hebben iemand nodig die ze de klankruimte geeft om te kunnen resoneren. Gerard Visser is zo iemand.  Visser is een van de meest authentieke stemmen in het landschap van de Nederlandse wijsbegeerte van nu. De drang tot originaliteit heeft niets te zoeken in het non-duale denken, authenticiteit des te meer. De eerste haalt de voorpagina, de tweede in ieder geval een van de volgende berichten.