Wij deden thuis aan vasten. We kregen allemaal een trommeltje en daarin stopten we de snoepjes die we anders meteen opaten en het zakgeld dat we anders meteen in snoepgoed omzetten. In feite was het geen vasten maar sparen. Want als de vastentijd voorbij was, ging het varkentje aan diggelen. Dan werd het ‘met mate’ in een klap mateloos.
De Zhuangzi kent ook vastentijd, het wordt xin zhai genoemd, het ‘vasten van het hart’. Dat betekent niet dat je er iets instopt en het er naderhand, als de vastentijd weer voorbij is, uithaalt, maar dat betekent dat je er alles uithaalt en niets meer terugstopt. En als de Zhuangzi zegt ‘alles’ dan wordt ook echt alles bedoeld, want in het klassieke Chinese denken is xin niet alleen de zetel van onze emotie, van ons gevoel, maar ook van ons verstand. Ons hele hebben en (vast)houden moet aan de straat totdat het hart is als uitgebrande as.
We horen voor het eerst van xin zhai in een dialoog tussen Confucius en zijn leerling Yan Hui (hoofdstuk 4-I). Yan Hui denkt in eerste instantie aan het vasten zoals wij dat thuis praktiseerden, maar Confucius, waarmee niet alleen hier de draak wordt gestoken, legt hem uit hoe dit te verstaan:
´Luister niet meer met je oren maar luister met je hart. Luister niet meer met je hart maar luister met je qi. Wat hoorbaar is houdt op bij de oren, terwijl het hart nog toegankelijk is voor symbolen. Maar de qi is leeg; slechts dingen geven het gestalte. Voorwaar! In die leegte wordt de Tao vergaard. Leeg zijn, dat is het vasten van het hart.´
´Toen ik dit nog niet van u geleerd had, was er echt een Yan Hui; maar nu ik dit wel geleerd heb, besef ik dat er nooit een Yan Hui is geweest. Is dat helemaal “leeg zijn”?
´Dat is het helemaal!´zei meester Confucius.
Qi als qi is vormloos. Hart-geest, xin, kan alleen maar vormen, ‘symbolen’ in zich opnemen; xin kent alleen ‘geïnformeerde’ qi, zoals Ulrich Libbrecht het onderscheidt van de ‘entropische’ toestand van qi als qi. De leer van hart-geest zou je dan ook ‘Gestaltpsycholoqi’ kunnen noemen.
Luisteren met je qi wil niet zeggen dat je de wereld van de vormen verlaat, dat je de tienduizend dingen aan diggelen slaat of verloochent. Laat staan dat je je eigen vorm misvormt. Dat misverstand wordt al 2500 jaar gevoed en overeind gehouden door de echte Confucius en zijn echte leerlingen. Luisteren met je qi wil zeggen dat je de wereld van de tienduizend dingen waar-neemt met je ongedifferentieerde qi. Dat je ze neemt zoals ze zijn, als vormgegeven qi.
Ik realiseer me, nu ik op de kalender kijk, dat het weer vastentijd is. Mijn moeder heeft vast nog onze trommeltjes op zolder staan. Ik zou niet weten wat ik er nog in zou moeten stoppen. Misschien mijn lege hart? Maar wat haal ik er dan nog uit?